Δεκαετία '55. Παράδεισος, ένα χωριό σε μια βουνοπλαγιά, ανάμεσα στις Σέρρες και την Καβάλα. Μία κλειστή και συντηρητική κοινωνία που τη διαφέντευε ο παπάς του

χωριού. Ζωές γυναικών που αποφάσιζαν την τύχη τους οι πατεράδες και τ'αδέρφια τους πάνω από τα παιχνίδια πρέφας ή κολτσίνας χωρίς να τις ρωτήσουν. Κόρες και αδερφές, έρμαια στους αρχηγούς της φαμίλιας οι οποίες αντιμετωπίζονταν σαν εμπόρευμα χωρίς να έχουν κανένα δικαίωμα να εκφράσουν οποιαδήποτε γνώμη. Ο φόβος τής στοίχειωνε και το γέλιο έσβηνε από τα χείλη τους. Άγραφοι κανόνες του Παράδεισου. Που μόνο παράδεισος δεν ήταν, παρά μία κόλαση γι'αυτές.

Aνθή, κόρη ιερέα, μεγαλώνει ορφανή από μάνα στη μικροκοινωνία του Παράδεισου ενός χωριού με αυστηρό πατριαρχικό προφίλ που διαφεντεύεται από τον πατέρας της το παπα-Δρόσο. Αγαπάει τα γράμματα και το όνειρό της ξεφεύγει από τα όνειρα των άλλων κοριτσιών του τόπου της για οικογένεια και παιδιά και θέλει να γίνει γιατρός,

Στο πλευρό της η θεία της η Ζαμπία που τη μεγάλωσε όταν ορφάνεψε. Μεγάλο εμπόδιο του ονείρου της θα είναι ο βιασμός της από το γεωπόνο του χωριού για εκδικητικούς λόγους προς τον παπα-Δρόσο και η απόφαση του πατέρα της να την παντρέψει με το βιαστή της,

Παπά-Δρόσος, τραγόπαπας, παπατσεπάκιας όπως τον αποκαλούν, ανήθικος, μισογύνης, δολοφόνος. Μεγάλωσε την επιχείρηση που του άφησε ο προηγούμενος ιερέας και πατέρας του, παπα-Διονύσης.

Επινόησε την Αγία Λεχούσα και στηριζόμενος στην αφέλεια των χωριανών για να πλουτίζει εις βάρος τους εκβιάζοντας για συνεργό την αδερφή του Ελένη (ηγουμένη Ζαμπία),

Παπα-Ζαφείρης-ο καλοκάγαθος "αντίπαλος"του παπα-Δρόσου, Στρατής Κλωναρίδης-δάσκαλος, Λούλα-η πόρνη του χωριού, Οδυσσέας Βλασταράκος- ο δίκαιος ενωμοτάρχης του χωριού, Άννα-φίλη της Ανθής, Αλέξανδρος Μόραλης-καθηγητής της Ανθής και μέντοράς της, Τζεφ Καρράς-ομογενής δημοσιογράφος και σύζυγος της Ανθής και άλλοι πολλοί δευτερεύοντες ήρωες που θα παίξουν καταλυτικό ρόλο ο καθένας με τον τρόπο του στη μάχη υπέρ των αμβλώσεων αλλά και στο ξεμπρόστιασμα του πανούργου παπα-Δρόσου...

Άλλο ένα δυνατό και καθηλωτικό συνάμα μυθιστόρημα από την αξιόλογη συγγραφέα Πασχαλία Τραυλού που μιλά για τη ταπεινωτική αμφισβήτηση των δικαιωμάτων των γυναικών για το τι θα κάνουν με τη ζωή και το σώμα τους που δυστυχώς είναι επίκαιρη μέχρι και σήμερα.

Τι γράφει το τεφτέρι της Παγώνας, της μαμής που σκοτώθηκε πηγαίνοντας στο μοναστήρι μαζί με τα εργαλεία της; Τι θα έκανε εκεί; Πώς μπορεί μια γυναίκα να γλυτώσει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή να ρίξει το έμβρυο; Με τι συνέπειες στην υγεία της; Πόσο άσχημα είναι τα πράγματα σε μια κλειστή κοινωνία της δεκαετίας του 1950; Έχουν αλλάξει τα πράγματα ουσιαστικά; Υπάρχει πλέον ελευθερία βούλησης για το σώμα και το πνεύμα μιας γυναίκας; Τι συμβαίνει στο υπόγειο του σπιτιού της Ήρας 12; Τι οδήγησε την Ανθή να καταστρώσει ολόκληρο σχέδιο για να το σκάσει από το χωριό και τον βάναυσο πατέρα της; Θα πετύχει να πραγματοποιήσει τα όνειρά της;

Η Πασχαλία Τραυλού έγραψε ένα συγκλονιστικό, πολυεπίπεδο μυθιστόρημα για την αυτοδιάθεση της γυναίκας και για τις σκληρές, απάνθρωπες συνθήκες που αυτή βιώνει ακόμη και σήμερα, στην προοδευτική υποτίθεται κοινωνία μας. Με αφορμή τις παράνομες δουλειές και τον απάνθρωπο χαρακτήρα του παπα-Δρόσου, τη μοίρα που περιμένει την κόρη του, Ανθή, να ακολουθήσει την πορεία των γυναικών του χωριού (γάμος, παιδιά, νοικοκυριό και άφθονο ξύλο), τα ανομολόγητα μυστικά της ηγουμένης Ζαμπίας, τον πολύτιμο ρόλο του γιατρού Μόραλη και τον προοδευτικό δάσκαλο Στρατή Κλωναρίδη ξεδιπλώνεται ένα μυθιστόρημα-ποταμός γεμάτο μυστικά, απάτες, βία, κινδύνους και ιστορικά στοιχεία γύρω από τις αμβλώσεις, το γυναικείο κίνημα και όχι μόνο. Σε πάνω από 500 σελίδες ξετυλίγεται μια ιστορία με καλούς και κακούς χαρακτήρες, με στερεότυπα που διαιωνίζονται και ελάχιστοι άνθρωποι καταφέρνουν να τα σπάσουν, με σκληρές σκηνές, με αναπάντεχες εκπλήξεις και με λιτούς διαλόγους. Καλολογικά στοιχεία βρίσκουν χώρο να τρυπώσουν στο κείμενο σε μια δύσκολη προσπάθεια να ομορφύνουν τα όσα διαδραματίζονται ενώ οι εξελίξεις είναι ραγδαίες από κεφάλαιο σε κεφάλαιο.

Όλα ξεκινάνε τη δεκαετία του 1950 στον Παράδεισο, ένα χωριό της βόρειας Ελλάδας κάπου μεταξύ Θράκης και Μακεδονίας: «Τόπος μικρός, συφοριασμένος και κακορίζικος, με ανθρώπους που ήθελαν τις γυναίκες υποταγμένες στις εντολές της φαμίλιας τους. Οι πατεράδες και τα αδέρφια τους ήταν τα αφεντικά που όριζαν τις ψυχές και τα κορμιά τους και καμία δεν τολμούσε να σηκώσει ανάστημα. Τις λογόδιναν πάνω στην κολτσίνα ή την πρέφα δίχως να πάρουν τη γνώμη τους, τις παζάρευαν σαν να ήταν εμπόρευμα παινεύοντας την ομορφιά, τη νοικοκυροσύνη και την προίκα τους και τις έδερναν αν τολμούσαν να ερωτευτούν, να αντιμιλήσουν ή να γυρέψουν να μάθουν γράμματα. Αποκούμπι τους το δάκρυ, η προσευχή και το όνειρο, το λουφαγμένο στα μάτια τους όταν έπλεναν, μαγείρευαν ή κεντούσαν ώσπου η ψυχή να κουραστεί και να αφεθεί στη μοίρα της» (σελ. 7). Άντρες «Τάχα θρήσκοι και συνάμα θεριακλήδες, μετρώντας το αντριλίκι τους με τις φορές που γονιμοποιούσαν το κορμί της γυναίκας τους, έπειτα από τα οργώματα, τα σκαλίσματα, τα ραντίσματα, τις βοσκές, τα αρμέγματα, τα κυνήγια και τα μεθύσια, ήθελα να εκτονώνουν δίχως έγνοια τη φούντωσή τους…» (σελ. 76), ένα σύνολο «…μουλαρωμένοι χωριάτες που ρούπι δεν ήθελαν να κάνουν απ’ όσα πίστευαν» (σελ. 206). Και οι γυναίκες; «…η δύσμοιρη νύφη, που, ως πιο νέα και πιο ανθεκτική, έπαιρνε τη σκυτάλη της σκλαβιάς και η πεθερά έβγαζε το άχτι της πάνω της, μαθαίνοντάς τη να είναι μια φρόνιμη και πειθήνια δούλα στον άντρα αφέντη και τους γονιούς του» (σελ. 77). «…η ισόβια αγωνία τους και το αδιάκοπο τρέξιμο για να τα βγάλουν πέρα με χωράφια, σπίτι, παιδιά, πεθερικά και άντρα, παράλληλα με το αλύπητο ξύλο…» (σελ. 77).

Σε αυτόν τον τόπο πρυτανεύουν το ξύλο, η βία, η υποταγή, η υπακοή, με το ξυλοφόρτωμα μέχρι λιποθυμίας να θεωρείται απλώς ένα καβγαδάκι που γίνεται κάπου κάπου! Τον Παράδεισο εξουσιάζει ο παπα-Δρόσος, που λύνει και δένει περισσότερο από τον πρόεδρο του χωριού, μια μαριονέτα στα χέρια του ιερέα «για να μην τον ζαλίζει με κατάρες, αφορισμούς και τα ρέστα». Ταυτόχρονα, κοντά στο χωριό, στην πιο απόμακρη αετοράχη του Παγγαίου, υψώνεται το μοναστήρι της Αγίας Λεχούσας, με ηγουμένη τη Ζαμπία, αδελφή του παπα-Δρόσου, το οποίο ο πατέρας τους, ο παπα-Διονύσης, ίδρυσε και έκανε γνωστό με πλάγιους και ύποπτους τρόπους («εργολαβία τα ιερατικά αξιώματα στο σόι τους»). Ολόκληρη επιχείρηση το μοναστήρι της Αγίας Λεχούσας, την οποία επικαλούνταν όλες οι ετοιμόγεννες και αντίστοιχα χρύσωναν με τάματα οι κάτοικοι του χωριού. Κανείς δεν έψαξε για την Αγία Λεχούσα όμως, κανείς δεν τόλμησε να μιλήσει για το τι γίνονταν τα τάματα αυτά και για τους πραγματικούς λόγους που έπαιρνε νεαρές κοπέλες για καλόγριες η μονή. Μόνο κάπου κάπου άφηνε υπονοούμενα ο παπα-Ζαφείρης απ’ το διπλανό χωριό της Νικήσιανης, κι αυτά μόνο στις κουβέντες του με τον καινούργιο δάσκαλο Στρατή Κλωναρίδη!

Η Ζαμπία, πρώην Ελένη, βρέθηκε, μετά τον θάνατο του πατέρα της, μαραζωμένη και εξαντλημένη από τις βαριές δουλειές που την έβαζε να κάνει η μάνα της, μια χοντροκομμένη χριστιανή που ξέσπασε όλα τα απωθημένα από τον συζυγικό βίο στα παιδιά της. Είναι από τους πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες του μυθιστορήματος, μιας και βαδίζει στα χρώματα του γκρίζου, δείχνοντας αυστηρή και υπάκουη, απαραίτητο συμπλήρωμα στις δουλειές του παπα-Δρόσου, να όμως που η ψυχή της δε λερώθηκε, μόνο μαύρισε λίγο εκεί στα ξέφτια γιατί η ηγουμένη κάνει τα πάντα για να προστατεύει και να προσέχει την ανιψιά της, την Ανθή, με τον αδερφό της να σκοτώνονται συχνά για κείνη αλλά και μια αμοιβαία συμφωνία να τους κρατά στις γωνίες τους. Με σκουριασμένες και απαράδεκτες ιδέες αλλά με πιο ανοιχτό μυαλό ως προς την ανιψιά της λόγω της τρομοκρατίας που βιώνει στο σπιτικό της, εξ ου και την έχει από κοντά και την υποστηρίζει. Ο παπα-Δρόσος είναι αυστηρός, απόμακρος, απόλυτος, δεν αφουγκράστηκε ποτέ την καρδιά του παιδιού του κι έτσι βρήκε ευκαιρία ο διάβολος κι έβαλε την ουρά του για να ταράξει τη γαλήνη του χωριού, όπως κάνει σε κάθε Παράδεισο! Θανάσιμος εχθρός του παπά από τότε που κατέδωσε τον πατέρα του στους ταγματασφαλίτες, με τους οποίους τα είχε κάνει πλακάκια στον εμφύλιο, είναι ο γεωπόνος Νώντας Σιδέρης, δηλωμένος κομμουνιστής, παρορμητικός και αψίκορος, με γυάλινο μάτι αλλά όμορφος. Επίσης, στο σπιτικό της Ανθής δουλεύουν οι ψυχοκόρες Βγενιώ και Θεανώ, με τη μία να συντρέχει και να υποστηρίζει την κυρά της, την Ανθή, και την άλλη, φίδι κολοβό, να μη χάνει ευκαιρία να κάνει την καλή στον ιερέα για να ξεφύγει από τη μαύρη της μοίρα κολακεύοντάς τον και καρφώνοντάς του ό,τι αφορά την κόρη του.

Μα πόσους και πόσο ενδιαφέροντες χαρακτήρες περιέχει αυτό το μυθιστόρημα! Άλλος ένας μίσχος που αγωνίζεται για το φως είναι η πόρνη Λούλα, με τραγικό και δύσκολο παρελθόν, έχει αυτοπεποίθηση, ξέρει τι κάνει, εκμεταλλεύεται το σώμα της εν γνώσει της, η ψυχή της όμως παραμένει σαν παιδιού. Και μέσα σε αυτόν τον φαύλο κύκλο βίας, παρανομίας και κακοποίησης παρακολουθούμε τους αγώνες του δασκάλου από το διπλανό χωριό να αποτινάξει από τα μυαλά των χωριανών τις προκαταλήψεις και τις δεισιδαιμονίες, να ανοίξει τα μυαλά των κοριτσιών, να διδάξει σωστά τα μαθήματά του, να βοηθάει στην πράξη τους ανήμπορους χωρίς ανταμοιβή, εξ ου και μαθαίνει γράμματα στη Λούλα κι ας τον κατηγορούν πως την επισκέπτεται για το ακατανόμαστο! Πράος, βοηθητικός αλλά και αυστηρός με την ξεροκεφαλιά, αδιάφορος για όσα του σούρνουν πίσω από την πλάτη του, στο πλάι του πάντως βρίσκεται παραδόξως ο παπα-Δρόσος που χρησιμοποιεί τις άκρες του στην Αρχιεπισκοπή για να μην τον απομακρύνει το Υπουργείο μετά τις σωρείες αναφορών και καταγγελιών. «Η συμπόνια και η καλοσύνη λουστράριζαν το κοίταγμά του και το έκαναν να μοιάζει ουράνιο» (σελ. 245). Κι όταν η ιστορία αρχίζει να διαδραματίζεται στην Αθήνα, βρίσκουμε τον γιατρό Αλέξανδρο Μόραλη, ένα υπόδειγμα επιστήμονα και άντρα που δε διστάζει να αντιπαρατεθεί με τους νόμους της εποχής του, να σταθεί στο πλάι των κατατρεγμένων γυναικών και να κρύβει μια χρυσή καρδιά πίσω από το αυστηρό, επαγγελματικό του προσωπείο στο ιατρείο του και στις παραδόσεις της Σχολής. Πώς θα σπάσει άραγε αυτό το προσωπείο από μια γυναίκα, όταν απαιτεί από αυτήν ήθος, ωριμότητα και αξιοπρέπεια, να σιγουρευτεί πως θέλει να αφοσιωθεί σε μια επιστήμη που θα τη δεσμεύει για πάντα, απομακρύνοντάς την από οικογένεια, παιδιά, έρωτες;

Την άνοιξη του 1955 λοιπόν η Ανθή, η κόρη του παπα-Δρόσου, το έσκασε από το χωριό και από τη σκληρή ζωή των γυναικών: «Έτσι απλά γίνονται οι επαναστάσεις και αλλάζει ρότα ο κόσμος» (σελ. 8). Η Ανθή που διέφερε, που δεν την καταλάβαιναν, που είχε όνειρα αταίριαστα στη μοίρα των γυναικών του Παράδεισου με μια της κίνηση πυροδοτεί εξελίξεις που δεν ξέρεις πού θα οδηγήσουν στη συνέχεια. Στο χέρι της κρατούσε το τεφτέρι της Παγώνας, «εγχειρίδιο διαχείρισης της γυναικείας απόγνωσης», κάτι παραπάνω από θησαυρός μαγείας και μαντζουνιών! Βρήκα έξυπνη και αληθινή τη σκέψη της Ανθής να απευθυνθεί στο πρόσωπο που διάλεξε για βοήθεια και συμπαράσταση στα σχέδιά της, δημιουργώντας έτσι μια συγκινητική φιλία και ταυτόχρονα μια απρόσμενη εξέλιξη. Οι συνθήκες που οδήγησαν την Ανθή σε αυτήν την απόφαση, το σχέδιό της να δραπετεύσει, η απρόσμενη βοήθεια που δέχτηκε και πολλά άλλα συγκροτούν μια καλοσχεδιασμένη πλοκή γεμάτη ανατροπές, εμπόδια, ελπίδα αλλά και σκότος, προδοσίες, μυστικά και φυσικά, πάντα, βία. Η συγγραφέας περνάει χιλιάδες μηνύματα μέσα από τις γραμμές, μου χάρισε αξέχαστες αναγνωστικές στιγμές, πολλούς προβληματισμούς πάνω στα ανθρώπινα γενικότερα και της γυναίκας ειδικότερα δικαιώματα. Με κοφτερή πένα καταγράφονται τα γνωρίσματα της κακοποίησης (σκοτεινιασμένο βλέμμα, αφηρημάδες, σιωπή, σβησμένα γέλια, τρίψιμο με σφουγγάρι να φύγει η αίσθηση τηςβρωμιάς κ. ά.) αλλά το χειρότερο είναι που: «…οι αισθήσεις έχουν αμείλικτη μνήμη και αρνούνται σθεναρά να ξεχάσουν» (σελ. 69), οδηγώντας στην αυτοτιμωρία, στην αίσθηση πως φταίει το θύμα κι όχι ο θύτης: «Ένιωθε την ψυχή της μπουκωμένη τύψεις σαν ξέχειλο αμπάρι» (σελ. 70).

Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα και σκληρή ιστορία, που γεννήθηκε από την ανάγκη να προστατευτούν οι γυναίκες από τις συνέπειες της αντροκρατίας και της πατριαρχίας, μιας και το τελευταίο διάστημα έχει αυξηθεί υπερβολικά ο αριθμός των γυναικοκτονιών και να χρησιμεύσει ως μέτρο προστασίας τους, ως λιμάνι και καταφύγιό τους, με πρότυπο μια γυναίκα σαν κι αυτές, που έζησε την κόλαση αλλά κατάφερε να ξεφύγει. Σκληρές σκηνές, γυναίκες-θύματα, γυναίκες-σκιές που ψάχνουν αυτήν τη θρυαλλίδα που θα αλλάξει το ριζικό τους και θα κατατροπώσει την πατριαρχία στη σκιά της οποίας μεγαλώνουν με πόνο, βάσανα, στερήσεις. Μικρά πρωθύστερα, καλογραμμένοι διάλογοι, αφήγηση που κυλάει σα νερό γεμάτη μεταφορές και παρομοιώσεις, ρεαλισμός και ανατροπές είναι μερικά μόνο από τα θετικά χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος. Ανατρίχιασα με τις προσπάθειες μιας γυναίκας με ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη να ρίξει το παιδί της με φαρμάκια και κόλπα ενώ ταυτόχρονα του μιλούσε ζητώντας του συγχώρεση και εξηγώντας του τους λόγους που το έκανε! Από την άλλη θύμωνα με τα πρακτικά προβλήματα που δημιουργούνταν από τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και με τα αληθοφανέστατα επιχειρήματα που δεν υποστήριζαν άλλα παιδιά (η φτώχεια, τα προβλήματα υγείας κλπ.) αλλά ο παπα-Δρόσος να επιμένει στις κατάρες και στα αναθέματα για όποιον συζητά για εκτρώσεις ή ακόμη και προφυλάξεις, θεωρώντας την υπακοή στον άντρα και στο θέλημα του Θεού αρετή! Η αποχή, η συζήτηση, ακόμη και η έκτρωση απαγορεύονταν δια ροπάλου ή μάλλον άνευ μετανοιών και Θείας Κοινωνίας! Δεν είναι στόχος όμως του βιβλίου η Εκκλησία, απλώς έτυχε ως κεντρικός ήρωας και κινητήριος μοχλός των εξελίξεων να είναι ο παπα-Δρόσος λόγω της θέσης ισχύος του που βοηθάει πολύ συγγραφικά. Το παράλογο ενάντια στη λογική, η αντρική επιθυμία ενάντια στη γυναικεία, αυτά είναι τα δίπολα που παλεύουν λυσσαλέα σε όλο το μυθιστόρημα!

Τα πάντα για τους αγώνες της γυναίκας σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο περνάνε από αυτό το μυθιστόρημα. Η έκτρωση από ηθικής, θρησκευτικής, κοινωνικής και ιατρικής πλευράς, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, η ανάγκη να γίνει σεβαστή η επιθυμία της γυναίκας στον ερωτικό και στον οικογενειακό τομέα, το δικαίωμά της στη μόρφωση, η ανάγκη να θεωρείται ισότιμο μέλος της κοινωνίας, να γίνει αποδεκτή στον επαγγελματικό τομέα, να γίνει σεβαστή η αξία της και να αναδειχθούν τα ταλέντα της και τα προσόντα της, να καταξιωθεί στον χώρο εργασίας της κλπ. Η συγγραφέας είναι ξεκάθαρη: «Την ελευθερία του γυρεύει ο άνθρωπος σε όλη του τη ζωή. Μόνο που οι γυναίκες δεν ξέρατε καν τι σήμαινε η λέξη. Δεν προφταίνατε να την ψάξετε. Σας έπεισαν πως είναι ντροπή να την αποζητά η καρδιά σας. Την καταχώνιαζαν σε απίστευτες κρυψώνες για να μην τη βρείτε ποτέ. Μέσα στα γράμματα που δεν ξέρατε, κάτω από τις στοίβες με τα άπλυτα και τα ασιδέρωτα ρούχα του αφέντη, κάτω από τα κλάματα των παιδιών που γεννούσατε» (σελ. 372). «Το υπόγειο στην οδό Ήρας 12» είναι ένα δυνατό, ανατρεπτικό, γεμάτο ιδέες, αλήθειες και ανατροπές μυθιστόρημα που χαρίζει απλόχερα σφαιρική γνώση και καταρρίπτει μυθεύματα και δόγματα που απλώς αυξάνουν τον τρόμο και συσκοτίζουν την αλήθεια και την αυτοδιάθεση. Είναι γεμάτο «Οδηγίες διάσωσης… τρόπους για να προστατευτούν οι γυναίκες, όσο γινόταν, την ψυχή και το σώμα τους, σ’ έναν κόσμο φτιαγμένο από άντρες για άντρες που ήθελαν να έχουν τα θηλυκά μαριονέτες στα αδίστακτα χέρια τους» (σελ. 84). Άλλωστε: «Ανίκητη η δύναμη της συνήθειας και αναπόφευκτη η υποταγή του ανθρώπου στην εξουσία που του ασκούν οι φόβοι του. Όπως είναι αναπόδραστη και η σκλαβιά του στον φόβο κάθε εξουσίας» (σελ. 225). Και: «Μόνο τολμώντας να αντιδράσεις μπορείς να λιάσεις τα φτερά σου στο φως της ελπίδας» (σελ. 8).

Πασχαλία Τραυλού-Το υπόγειο στην οδό Ήρας 12-εκδόσεις Διόπτρα

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Καθηλωτικό και συγκλονιστικό το νέο βιβλίο της Πασχαλίας Τραυλού. «Καίνε» στα χέρια του αναγνώστη και της αναγνώστριας που οι 525 σελίδες του, δεν δίνουν χρόνο πάνω από μια βδομάδα ανάγνωσης. Γνωρίζω πως αυτά τα μυθιστορήματα διαβάζονται περισσότερο από τις γυναίκες. Μα καλό θα ήταν να τα διαβάσουν και οι άντρες. Ιδιαίτερα οι νέοι, που τη σημερινή εποχή θέλουν να είναι συνοδοιπόροι της συντρόφου τους και όχι αφέντες που θα καθορίζουν τη ζωή τους, όπως οι άντρες-αφέντες του βιβλίου.

Το χωριό που διαδραματίζεται η ιστορία, που μπορεί να ήταν και αληθινή, τη δεκαετία του 60, είναι ο Παράδεισος, σε μια βουνοπλαγιά του Παγγαίου όρους, ανάμεσα στις Σέρρες και τη Καβάλα, που καμιά σχέση δεν έχει με το ομώνυμο χωριό της περιοχής. Είναι μυθοπλασία όπως και τα πρόσωπα του βιβλίου, όπως αναφέρει η συγγραφέας. Ως αληθινή τη διάβασα την ιστορία και γι αυτό περπάτησα στα βήματά των ηρώων , γι αυτό εξοργίστηκα και έκλαψα σε πολλά σημεία της ιστορίας. Γι αυτό τέλος είδα την πρόοδο και τους αγώνες του γυναικείου κινήματος μέχρι σήμερα, και ικανοποιήθηκα με το τέλος της. Άλλαξαν πολλά, όχι όλα φυσικά αφού πισωγυρίζουμε σε εκείνα τα χρόνια, ιδιαίτερα τη τελευταία διετία, που η κακοποίηση και η βία, οι γυναικοκτονίες, είναι σχεδόν σε καθημερινή κατάσταση. Μπορεί να υπάρχουν τα ΜΜΕ που μας τα γνωστοποιούν αλλά πάντα θα υπάρχουν κλειστά στόματα που φοβούνται να ανοίξουν. Γιατί πάντα θα υπάρχουν χωριά σαν τον Παράδεισο, που οι άνθρωποι φοβισμένοι θα υποτάσσονται στην τοπική εξουσία, στον παπά, στον χωροφύλακα και τον δάσκαλο και θα ακούν πειθήνια τον λόγο τους. Μόνο που στο συγκεκριμένο χωριό αρκούσε ο παπά-Δρόσος, ο δοσίλογος, ο κακός, ο αυταρχικός, ο πλούσιος και εκμεταλλευτής των πάντων, για να τρομοκρατούνται οι κάτοικοί του. Ένας διαβολόπαππας, έτσι θα τον χαρακτήριζα, που τα παγκάρια του ναού και της μονής, κατατίθενται στον λογαριασμό του. Αρκούσε ο παπά-Δρόσος να κάνει τη ζωή των γυναικών κόλαση. Ποιο στόμα θα τολμήσει να μιλήσει; Οι γυναίκες του χωριού, οι οποίες είναι υποταγμένες στις επιθυμίες των αντρών, γεννοβολούν όσα παιδιά εκείνος επιθυμεί, χωρίς να νοιάζεται αν ζήσει ή γυναίκα του μετά από τόσες γέννες. Αντικείμενα οι γυναίκες χωρίς λόγο και κρίση.

Όσες γεννηθήκαμε αυτή τη δεκαετία του 60, αλλά και παλαιότερα, ιδιαίτερα στην περιφέρεια, αυτές οι ιστορίες φρεσκάρουν τη μνήμη μας. Όμως, ακόμη κι εμείς θα κλείσουμε το βιβλίο πολλές φορές. Πώς ν’ αντέξεις όσα τράβηξαν οι παλαιότερες; Οι νεότερες θα νιώσουν φρίκη, αποτροπιασμό, οργή και αγανάκτηση γιατί η Πασχαλία Τραυλού γνωρίζει πολύ καλά να αφηγείται, να χώνει το μαχαίρι βαθιά στην πληγή και την ψυχή της γυναίκας. Γνωρίζει επίσης πολύ καλά πως το κάθε βιβλίο δεν μπορεί να σταθεί στον αναγνώστη χωρίς έρευνα. Άλλωστε όλα τα βιβλία της μέχρι σήμερα, γράφτηκαν με διασταυρωμένη έρευνα. Μέσα από μεγάλη βιβλιογραφία που διάβασε και τη βοήθεια της διακεκριμένης καθηγήτριας Πανεπιστημίου Αιγαίου και ειδική σε θέματα φύλου Μαρία Γκασούκα, που τη διέθεσε εξακριβωμένες και ελεγμένες πληροφορίες από τις διδακτορικές της μελέτες, μάς καταθέτει ένα βιβλίο-ποταμό, ένα μυθιστόρημα που τα βάζει με κάποιους εκπροσώπους της εκκλησίας αλλά και με ταμπού που τα θεωρούμε δεδομένα. Συγκλονίζεται ο αναγνώστης και η αναγνώστρια, με τον πόνο και τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης που έχουν υποστεί οι γυναίκες στο διάβα της ιστορίας, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε όλο τον πλανήτη.

. «Την ελευθερία του γυρεύει ο άνθρωπος σε όλη του τη ζωή. Μόνο που οι γυναίκες δεν ξέρατε καν τι σήμαινε η λέξη. Δεν προφταίνατε να την ψάξετε. Σας έπεισαν ότι είναι ντροπή να την αποζητάει η καρδία σας. Την καταχώνιασαν σε απίστευτες κρυψώνες για να μην την βρείτε ποτέ. Μέσα στα γράμματα που δεν ξέρατε. Κάτω από τις στοίβες με τα άπλυτα και τα ασιδέρωτα του αφέντη. Κάτω από τα κλάματα των παιδιών που γεννούσατε. Ένας ψύλλος στ’ άχυρα η ελευθερία μέσα σε αυτές τις συνθήκες».

Η πρωταγωνίστρια είναι η Ανθή, η κόρη του πανούργου παπά-Δρόσου- και της Ασημίνας, θύμα του άντρα της, που πέθανε. Η Ανθή, θέλει να σπουδάσει γιατρός, για να καταφέρει να σώσει όσες περισσότερες γυναίκες μπορεί. Το τεφτέρι της Παγώνας, της νεκρής μαμής του Παράδεισου, που χάνεται ξαφνικά και άδικα, είναι αυτό που την σώζει. Θα το διαβάσετε με ποιο τρόπο. Δίπλα στην Ανθή στέκονται ακλόνητοι φρουροί του ονείρου της, η αδελφή Ζαμπία, η θεία της, ηγουμένη του μοναστηριού της Αγίας Λεχούσας, που το εφευρίσκει ο παπά-Δρόσος, όπως και την ίδια Αγία για δικά του συμφέροντα. Δίπλα της επίσης στέκονται η παπαδοκόρη Βγενιώ, η μοναχή Υακίνθη, οι πόρνες Λούλα και Μέλπω που δείχνουν γενναιότητα, αδιαφορώντας για τον παπά και τη βοηθούν να δραπετεύσει από το παπαδόσπιτο, ο δάσκαλος Στρατής Κλωναρίδης, που την παντρεύεται τυπικά, επειδή είναι ανήλικη, και της σώζει τη ζωή. Τον θαύμασα τον Στρατή. Και όπως το φεγγάρι έχει τη φωτεινή και τη σκοτεινή πλευρά, έτσι και στον κλήρο, υπάρχει ο φιλήσυχος παπά-Ζαφείρης, που πηγαίνει κόντρα στις αισχρές πράξεις του διαβολικού παπά-Δρόσου. Δεν είναι όλοι ίδιοι και γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο τον δημιουργεί η συγγραφέας. Δεν ισοπεδώνουμε τους πάντες. Όσο για τον Νώντα, τον γεωπόνο, δεν θα σας πω κάτι. Είναι ένας χαρακτήρας ιδιαίτερος που τον αφήνω σε σας να τον κρίνετε.Φυσικά δεν θα μπορούσα να παραλείψω τον καθηγητή Ιατρικής Αλέξανδρου Μόραλη, που, με βοηθό του την Ανθή, βοηθούν πολλές γυναίκες να απαλλαγούν από τον εφιάλτη, στο υπόγειο της οδού Ήρας 12. Αυτό που πιστεύει ο γιατρός είναι πως «οι ηθικοί κανόνες συχνά κατασκευάζονται από τις κοινωνίες και τους νόμους για να εξυπηρετήσουν πολιτικές και συμφέροντα», και δεν έχει άδικο.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου η αδρεναλίνη ανεβαίνει. Μαζί με τον Μόραλη γνωρίζουμε τον δημοσιογράφο Τζεφ Κάρας που θα βοηθήσει την Ανθή να γνωρίσει τη χαρά του έρωτα και αγωνίζονται μαζί για να νομιμοποιηθούν οι εκτρώσεις στην Ελλάδα. Ο έρωτας τους θα φέρει στη ζωή την Άση. Η συγγραφέας μάς τη γνωρίζει ως επιπόλαιη, που δεν βάζει φραγμούς και ταλαιπωρείται με απανωτές εκτρώσεις. Βλέπουμε δηλαδή στο βιβλίο τρεις γενιές που από το μαύρο σκοτάδι βγαίνουν στο φως.

Η Πασχαλία Τραυλού, που στα περισσότερα βιβλία της η γυναίκα έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, βάζει ένα λιθαράκι στην αυτογνωσία, την ανθρώπινη αξία της αλλά και μας γνωρίζει τους αγώνες για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Που μπορεί να θεωρείται αυτονόητο δικαίωμα στον αιώνα που ζούμε. Όμως η θρησκοληψία, ο σκοταδισμός και ο ρατσισμός καλά κρατούν. Μπαίνουν εμπόδια για μεγαλύτερους αγώνες. Και αντί να αγωνιστούμε για να πάμε δέκα βήματα πιο μπροστά, έρχονται αυτά τα τρία κακά για να έχει ομήρους ολόκληρες κοινωνίες. Σας θυμίζω, όπως και η συγγραφέας, τον πρόσφατο νόμο στις ΗΠΑ, που επανέφερε αυστηρούς περιορισμούς και απαγορεύσεις, στο θέμα των αμβλώσεων. Παρενθετικά αναφέρω ότι η Πασχαλία Τραυλού είναι μέλος του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και γυναικοκτονιών. Με το σύνθημα: «Είμαστε γυναίκες, είμαστε συγγραφείς, δεν μπορούμε να είμαστε αμέτοχες», η Πασχαλία Τραυλού με την αιχμηρή πένα της κατορθώνει πολύ εύστοχα να μας αφυπνίσει. Καλοτάξιδο να είναι!

«… Δύσκολο πράμα να είσαι γυναίκα. Κι αν τα σπλάχνα σας αθέλητα καρπίσουν, μη βγάλετε άχνα σε παπά.»

Με την καρδιά και το μυαλό σας κουβεντιάστε το. Και μη θαρρείτε πως θα κάνετε φονικό και θα πάτε στην Κόλαση, αν κρίνετε πως άλλη λύση δεν υπάρχει. Αγγελοποιοί είμαστε, να λέτε. Στέλνουμε αγγελούδια στον Παράδεισο για να μη ζήσουν στην Κόλαση αυτού του κόσμου».

«Η γυναίκα δεν είναι απλώς το συμπλήρωμα στη ζωή του άντρα, κάτι σαν το παράρτημα σ’ ένα κείμενο. Είναι το κόμμα, η τελεία και το θαυμαστικό στη δημιουργία του Παντοδύναμου. Και αν μπει σε λάθος θέση, χάνεται και το νόημα αυτού του κόσμου».